Με ελληνική μετάφραση ως «Τα φαντάσματα του Γκόγια» και διάρκεια 113’, βγήκε στις αίθουσες το 2006 η ταινία του βραβευμένου με Όσκαρ (Φωλιά του Κούκου, Αμαντέους) Milos Formann. Πραγματεύεται την ιστορία του μεγάλου Ισπανού ζωγράφου, Φρανσίσκο Γκόγια, ο οποίος βλέπει τη μούσα του να συλλαμβάνεται ως αιρετική από την Ιερά Εξέταση. Ποια φάντασματα στοίχειωσαν την τέχνη και την ζωή του;
Πρόκειται κατά βάσιν για μυθοπλασία, με το σενάριο να υπογράφεται από τον Jean-Claude Carrière και τον σκηνοθέτη. Ωστόσο, σέβεται και αναδεικνύει το ιστορικό πλαίσιο, ενώ έχει στέρεα ερείσματα στη βιογραφία και εργογραφία του καλλιτέχνη. Είναι πολύ καλές οι ερμηνείες των Javier Bardem (ως μοναχού Lorenzo, του ανθρώπου χαμαιλέοντα που σε κάθε εποχή βρίσκει τρόπο να αναρριχηθεί στην εξουσία) της Natalie Portman (ως Inés / Alicia) και του Stellan Skarsgård (ως Francisco Goya). Η σκηνοθεσία είναι σφιχτοδεμένη, τα σκηνικά και η μουσική αρμονικά συνταιριασμένα (ωραίο soundtrack!), μα η ταινία μάς κέντρισε και μας κέρδισε και για το έντονο ιστορικό της ενδιαφέρον.
Eκτυλίσσεται στην Ισπανία μεταξύ 1792-1809. Βλέποντάς την δεν καταλαβαίνει κανείς γιατί ένας ζωγράφος απεικονίζει στους πίνακές του τέτοια ωμότητα ,όπως ο Γκόγια στα χαρακτικά του. Η εποχή συνήθως είναι που αποτυπώνεται στον καμβά και η τελευταία περίοδος της Ιεράς Εξέτασης στην Ισπανία ήταν όντως φρικαλέα. Καθώς μπροστά στα μάτια μας ζωντανεύει το «Eρώτημα», το βασανιστήριο στο οποίο υπέβαλαν όσους είχαν υποψίες ότι ήταν μάγοι, αιρετικοί, οπαδοί του Βολταίρου, Εβραίοι ή απλώς θεράποντες της Φυσικής, καταλαβαίνουμε λίγο γιατί η εικόνα της Εκκλησίας στη Δύση έγινε τόσο αποκρουστική. Ασκώντας έτσι την εξουσία της στο … κυνήγι των μαγισσών, εξηγεί γιατί οι Δυτικοί εισέπρατταν και την πίστη ως βραχνά και ήταν πρόθυμοι να βγάλουν τον Θεό απ’ τη ζωή τους.
Στο παρελθόν, η εξουσία του Βατικανού, οι Σταυροφορίες, τα Συγχωροχάρτια κι η Ιερά Εξέταση στιγμάτισαν την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ενώ τα απόνερά τους ήρθαν ως εδώ. Θυμηθείτε τον Μακρυγιάννη που ένιωθε την ανάγκη να διευκρινίσει στα απομνημονεύματά του, ότι οι δικοί μας μοναχοί δεν ήταν Καπουτσίνοι μοναχοί και πως άδικα τους κατηγορούσαν. Πολλοί, δυστυχώς, ανιστόρητοι και οπαδοί του Διαφωτισμού στο πνεύμα της μετακένωσης λησμόνησαν πως το μένος κατά της Εκκλησίας που είχαν οι Δυτικοί, δεν είχε σχέση με την ελληνική πραγματικότητα και το μεταλαμπάδευσαν στην πατρίδα μας εκ των υστέρων. Όπως ήρθε κι ο σχολαστικισμός κι ο ηθικισμός έξωθεν και μας χλώμιασε λίγο την χαρά και την αγάπη για τον Χριστό.
Κάτι επίσης σημαντικό που αφήνεται ξεκάθαρα να αποτυπωθεί στην ταινία, είναι ο ρόλος του Ναπολέοντα και των Γάλλων από τη στιγμή που αποφασίζουν να ελέγξουν τα πράγματα στην Ισπανία. Οι τόσο ευγενείς αρχές τους αποδεικνύονται στην πράξη συνώνυμες της χειρότερης εισβολής και οι επαίσχυντες πρακτικές τους εξαθλιώνουν τους Ισπανούς. Να κάτι που επίσης ως Έλληνες συχνά παραγνωρίζουμε. Μπορεί ο Κολοκοτρώνης ή ο Δροσίνης όταν εξυμνούσαν το Ναπολέοντα να μην είχαν ιδίαν πείρα, αλλά εμείς υπό το πρίσμα της ιστορίας ξέρουμε πως η ιδιοφυΐα του δεν ωφέλησε τους «υποτελείς» του.
Τέλος, θα ήθελα να κάνω μια τολμηρή αναλογία. Βλέποντας τον κόσμο να συγκεντρώνεται είτε για να δει όσους καίγονταν στην πυρά από την Ιερά Εξέταση είτε εκτελούνταν αργότερα στις πλατείες, αναρωτιέμαι πώς γίνεται να είναι οι άνθρωποι τόσο απαθείς μπροστά στον θάνατο αθώων και μάλιστα να τον αντιμετωπίζουν ως θέαμα. Ως αντίστοιχο παράλληλο σκέφτηκα κάποιες εκπομπές της τηλεόρασης που εξευτελίζουν την ανθρώπινη προσωπικότητα και όμως έχουν υψηλότατη τηλεθέαση. Η συλλογική αμαρτία υπάρχει σε όλες τις εποχές…
E. K.
Goya, αυτοπροσωπογραφία
